Pompeius. 'Even in his own age he would have had a clearly defined and respectable position, had he contented himself with being the general of the Senate, for which he was from the outset destined.' —M.

B61

CIVIL WAR, 49-45 B.C. (12)

The Grave of Pompeius. His Roll of Fame.

Tunc ne levis aura retectos Auferret cineres, saxo compressit harenam: 790 Nautaque ne bustum religato fune moveret, Inscripsit sacrum semiusto stipite nomen: HIC SITUS EST MAGNUS. . . . Quod si tam sacro dignaris nomine saxum, 806 Adde actus tantos monimentaque maxima rerum, Adde truces Lepidi motus Alpinaque bella Armaque Sertori revocato consule victa, Et currus quos egit eques, commercia tuta 810 Gentibus et pavidos Cilicas maris: adde subactam Barbariem gentesque vagas et quidquid in Euro Regnorum Boreaque iacet. Die semper ab armis Civilem repetisse togam, ter curribus actis Contentum patriae multos donasse triumphos. 815 Quis capit haec tumulus? Surgit miserabile bustum Non ullis plenum titulis, non ordine tanto Fastorum, solitumque legi super alta deorum Culmina et exstructos spoliis hostilibus arcus Haud procul est ima Pompei nomen harena, 820 Depressum tumulo, quod non legat advena rectus, Quod nisi monstratum Romanus transeat hospes.

LUCAN, Pharsalia, viii. 789-793, 806-822.

Subject. Cordus, whom Lucan calls infaustus Magni comes (or according to Plutarch Philippus the faithful freedman of Pompeius), finds the cast-up body of Pompeius and gives it honourable burial.

[Linenotes: 793. HIC SITUS EST = enthade keitai, the regular inscription on a tombstone. 808. truces Lepidi motus. Cf. page 178, last note on page. 809. revocato consule, i.e. Metellus. Cf. page 180, A., l.12. [[Selection B21, "Metello"]] 811. pavidos Cilicas maris = the Cilicians scared from the sea. —Jebb. Pompeius effecit ut piratae timerent maria quibus ipsi ante grassabantur (= they sailed at will).—Schol. 813-814. dic semper ... togam, e.g. after his triumph over Spain 71 B.C., and over Mithridates and the East in 61 B.C. 814-815. ter curribus ... triumphos = (tell how) content with thrice driving the (triumphal) car he made a present to his fatherland of many triumphs, i.e. he did not claim them when he might have doneso. 817-818. Non ordine tanto Fastorum = storied with no majestic annals. —Jebb. 819. arcus = triumphal arches, orig. temporary structures of wood, but under the Empire built of marble, e.g. of Septimius Severus. 821. Depressum ... rectus = sunk low upon a tomb, which the stranger cannot read without stooping (rectus).—Haskins.]

B62

CIVIL WAR, 49-45 B.C. (13)

Atrox Animus Catonis, 46 B.C.

Complures interim ex fuga Uticam perveniunt. Quos omnes Cato convocatos una cum trecentis, qui pecuniam Scipioni ad bellum faciendum contulerant, hortatur, ut servitia manumitterent, oppidumque defenderent. Quorum cum partem assentire, partem {5} animum mentemque perterritam atque in fugam destinatam habere intellexisset, amplius de ea re agere destitit, navesque eis attribuit, ut in quas quisque partes vellet proficisceretur. Ipse, omnibus rebus diligentissime constitutis, liberis suis L. Caesari, {10} qui tum ei pro quaestore fuerat, commendatis et sine suspicione, vultu atque sermone, quo superiore tempore usus fuerat, cum dormitum isset, ferrum intro clam in cubiculum tulit, atque ita se traiecit. Qui cum anima nondum exspirata concidisset, et, {15} impetu facto in cubiculum ex suspicione, medicus familiaresque continere atque vulnus obligare coepissent, ipse suis manibus vulnus crudelissime divellit, atque animo praesenti se interemit.

ASINIUS POLLIO, de B. Africo,88.

Context. After Pharsalus and the flight of Pompeius, we finally part company with Caesar as an author. The Bellum Alexandrinum (Caesar's perils in Egypt and his settlement of the East 48-47 B.C.), the B. Africum (Thapsus 46 B.C.), the B. Hispaniense (Munda 45 B.C.), are the work of eyewitnesses and officers of his army. After a delay of fifteen precious months Caesar landed in Africa (Jan. 46), and by investing Thapsus tempted Scipio (Pompeius' father-in-law) to try to save the city by a battle. His troops were quickly arranged as at Pharsalus, and by a single impetuous charge won a complete victory. The slaughter was terrible: the survivors fled to Utica, where Cato in vain tried to organise a defence and to restore order, and then in despair died by his own sword.

[Linenotes: 1. Uticam: second in importance to Carthage. 19. animo praesenti = deliberately.]

After Thapsus. 'Caesar left Africa in June 46 B.C., and celebrated a magnificent triumph, not over Roman citizens, but over Gauls and Egyptians, Pharnaces and Juba. As Dictator he remained in Rome several months, in which more permanently valuable work was done than was ever achieved in the same space of time, unless it were by Cromwell in 1653-4. The senseless outbreak of the Pompeian party in Spain under Labienus and the two sons of Pompeius took him away from Rome: but the victory of Munda (45 B.C.) closed the civil strife. Caesar returned to Rome in September, and six months more of life was all that was left to him.' —W.F.

B63

CIVIL WAR, 49-45 B.C. (14)

Cato Uticensis, 46 B.C.

A. Hic genitus proavo M. Catone, principe illo familiae Porciae, homo Virtuti simillimus et per omnia ingenio diis quam hominibus propior, qui nunquam recte fecit, ut facere videretur, sed quia aliter facere non potuerat, cuique id solum visum {5} est rationem habere, quod haberet iustitiae, omnibus humanis vitiis immunis semper fortunam in sua potestate habuit.

VELL. PATERC. ii. 35.

[Linenote: 1. M. Catone, the famous Censor of 184 B.C. principe = founder.]

B.

Ut primum tolli feralia viderat arma, Intonsos rigidam in frontem descendere canos 375 Passus erat maestamque genis increscere barbam: Uni quippe vacat studiis odiisque carenti Humanum lugere genus . . . Hi mores, haec duri immota Catonis 380 Secta fuit, servare modum finemque tenere Naturamque sequi patriaeque impendere vitam Nec sibi sed toti genitum se credere mundo. Huic epulae, vicisse famem; magnique penates, Summovisse hiemem tecto; pretiosaque vestis, 385 Hirtam membra super Romani more Quiritis Induxisse togam . . . Iustitiae cultor, rigidi servator honesti, 389 In commune bonus: nullosque Catonis in actus Subrepsit partemque tulit sibi nata voluptas.

LUCAN, Pharsalia, ii. 374-391 (sel.)

[Linenotes: 377. uni (sc. Catoni), as the only true representative of the wise man of the Stoics. —Haskins. 381. secta (sc. via, lit. abeaten way) here = disciplina = principles. 381-383. servare modum ... mundo. These expressions are Stoic maxims. Lucan (the nephew of Seneca) depicts the Stoic idea of virtue in the character of Cato. 382-383. patriaeque ... mundo. Cato's aim is patriae impendere vitam. His devotion to the service of humanity is complete; it is his part toti genitum se credere mundo. But this humanity includes Rome in the first place, the rest of the world in a quite secondary sense. —H. 386-387. hirtam togam = a coarse (lit. hairy) toga. 389. honesti = tou kalou. Cicero defines honestum as aut ipsa virtus, aut res gesta virtute.]

Cato Uticensis. 'He was like Caesar alone in this, that he had clear political convictions and acted on them not only with consistency but with justice and humanity. It is "his vain faith and courage" that alone lights up the dark hours of the falling Commonwealth:—

'Victrix causa deis placuit, sed victa Catoni.' —W.F.

B64

GAIUS IULIUS CAESAR. (5)

Caesar dines with Cicero, Dec. 19, 45 B.C.

O hospitem mihi tam gravem ametamelton! fuit enim periucunde. Sed cum secundis Saturnalibus ad Philippum vesperi venisset, villa ita completa militibus est, ut vix triclinium, ubi cenaturus ipse Caesar esset, vacaret; quippe hominum CI[C] CI[C]. {5} Sane sum commotus, quid futurum esset postridie; at mihi Barba Cassius subvenit: custodes dedit. Castra in agro, villa defensa est. Ille tertiis Saturnalibus apud Philippum ad h. VII, nec quemquam admisit: rationes opinor cum Balbo. Inde ambulavit {10} in litore; post h. VIII in balneum; unctus est, accubuit. Et edit et bibit ades et iucunde, opipare sane et apparate, nec id solum, sed

bene cocto, condito, sermone bono et, si quaeri', libenter. 15

Praeterea tribus tricliniis accepti hoi peri auton valde copiose. Libertis minus lautis servisque nihil defuit: nam lautiores eleganter accepti. Quid multa? homines visi sumus. Hospes tamen non is, cui diceres: 'amabo te, eodem ad me, cum revertere': semel {20} satis est. Spoudaion ouden in sermone, philologa multa. Quid quaeris? delectatus est et libenter fuit. Puteolis se aiebat unum diem fore, alterum ad Baias. Habes hospitium sive epistathmeian, odiosam mihi, dixi, non molestam. {25}

CICERO, Ep. ad Att. xiii.52.

Subject. We here catch a glimpse of Caesar as he really was. He had spent a night near Puteoli (where Cicero also had a villa) with Philippus, the step-father of Octavianus. The Dictator proposed a visit, and Cicero in this memorable letter describes to Atticus what happened.

[Linenotes: 1. O hospitem ... ametamelton! = Oh, what a formidable guest to have had, and yet I have had no reason to repent of it (ametamelton). 10. rationes (sc. conferebat) ... Balbo = he was settling accounts with Balbus, Isuppose. L. Cornelius Balbus, anative of Gades (Cadiz), was Caesar's confidential secretary and faithful friend. He was the first enfranchised foreigner who attained to the highest magistracy (Consul 40 B.C.). 14-15. 'Though the cook was good, 'Twas Attic salt (sermone bono) that flavoured most the food.' —Jeans. 18-19. homines visi sumus = I showed myself a man of taste, i.e. as host. 21. Spoudaion ouden = lit. nothing serious, i.e. nothing political. philologa = literary chat. 24-25. epistathmeian = billeting, as Caesar's offer to dine with Cicero was equivalent to a command. odiosam ... molestam = unwelcome, though not disagreeable.]

B65

GAIUS IULIUS CAESAR. (6)

The Death of Caesar, 44 B.C.

Assidentem conspirati specie officii circumsteterunt; ilicoque Cimber Tillius, qui primas partes susceperat, quasi aliquid rogaturus propius accessit, renuentique et gestu in aliud tempus differenti ab utroque umero togam apprehendit; deinde clamantem: {5} Ista quidem vis est, alter e Cascis aversum vulnerat, paulum infra iugulum. Caesar Cascae brachium arreptum graphio traiecit, conatusque prosilire alio vulnere tardatus est; utque animadvertit undique se strictis pugionibus peti, toga caput {10} obvolvit, simul sinistra manu sinum ad ima crura deduxit, quo honestius caderet etiam inferiore corporis parte velata. Atque ita tribus et viginti plagis confossus est, uno modo ad primum ictum gemitu sine voce edito; etsi tradiderunt quidam {15} Marco Bruto irruenti dixisse: Kai su teknon; Exanimis, diffugientibus cunctis, aliquamdiu iacuit, donec lecticae impositum, dependente brachio, tres servoli domum rettulerunt. Nec in tot vulneribus, ut Antistius medicus existimabat, letale ullum {20} repertum est, nisi quod secundo loco in pectore acceperat.

SUETONIUS, Divus Iulius, 82.

Context. After his return from Spain (Sept. 45 B.C.), Caesar was busy with the reconstruction of the Senate, the completion of his vast buildings in Rome, and with other far-reaching projects. But during these months the clouds of ill-will were gathering and threatening him on every side. Aconspiracy was formed, of which C. Cassius, 'alean and hungry man,' of a bitter and jealous disposition, seems to have been the real instigator. He persuaded Brutus, astudent of life chiefly in books, that liberty could only be gained by murder, and at last it was resolved that the deed should be done on the Ides (15th) of March.

[Linenotes: 8. graphio (graphion = scriptorium) = a writing-style. 12. quo honestius caderet, cf. Ovid, Fasti ii. 833 (of Lucretia): [Hallam II. 675] Tunc quoque iam moriens ne non procumbat honeste Respicit, haec etiam cura cadentis erat. 16. Kai su teknon; there seems to be no authority for attributing the words Et tu Brute? to Caesar. Shakespeare found them in an earlier play.]

The Murder of Caesar. 'It is the most brutal and the most pathetic scene that profane history has to record; it was, as Goethe has said, the most senseless deed that ever was done. It was wholly useless, for it did not and could not save Rome from monarchy. The deed was done by a handful of men, who, pursuing a phantom liberty and following the lead of a personal hatred, slew the one man who saw the truth of things.' —W.F.

B66

GAIUS IULIUS CAESAR. (7)

'There may be many Caesars Ere such another Julius.'—Cymbeline.

A. Fuit in illo ingenium, ratio, memoria, litterae, cura, cogitatio, diligentia; res bello gesserat quamvis rei publicae calamitosas, at tamen magnas; multos annos regnare meditatus magno labore multis periculis quod cogitarat effecerat; muneribus, monumentis, {5} congiariis, epulis multitudinem imperitam delenierat: suos praemiis, adversarios clementiae specie devinxerat.

CICERO, Philippica, ii. 45.

[Linenotes: 4. regnare meditatus. For Caesar monarchy meant the liberation of the Empire. 5. muneribus (sc. gladiatoriis) = gladiatorial shows. monumentis = public buildings, e.g. his forum, amphitheatre, Temple of Venus Genetrix, and other public works begun (e.g. the Curia Iulia) and planned. 6. congiariis (sc. donis), orig. agift of wine (acongius = about 6 pints), then = wine-money (Ger. Trinkgeld), and so of any largess. 7-8. clementiae specie. Cic. himself refutes this ungrateful taunt in his pro Marcello: Recte igitur unus invictus est, aquo etiam ipsius victoriae condicio visque devicta est.]

B.

Sed non in Caesare tantum Nomen erat nec fama ducis, sed nescia virtus Stare loco, solusque pudor non vincere bello. Acer et indomitus, quo spes quoque ira vocasset, 145 Ferre manum et numquam temerando parcere ferro. Successus urguere suos, instare favori Numinis, impellens quidquid sibi summa petenti Obstaret, gaudensque viam fecisse ruina. 150

LUCAN, Pharsalia, i. 143-150.

[Linenotes: 143-144. tantum nomen = not a mere name alone, in contrast to Pompeius:—Stat magni nominis umbra. — Haskins. 146. temerando parcere ferro = shrink from dyeing his sword (in blood).—H.]

Apotheosis of Caesar.

C. Periit sexto et quinquagesimo aetatis anno atque in deorum numerum relatus est, non ore modo decernentium sed et persuasione volgi. Si quidem ludis, quos primos consecrato ei heres Augustus edebat, {20} stella crinita per septem continuos dies fulsit, exoriens circa undecimam horam, creditumque est animam esse Caesaris in caelum recepti; et hac de causa simulacro eius in vertice additur stella.

SUET. Div. Iul. 88.

[Linenotes: 21. stella crinita (= komts); cf. Verg. Georg. iv. 466-8: Ille (= the sun) etiam exstincto miseratus Caesare Romam Cum caput obscura nitidum ferrugine (= gloom) texit, Impiaque aeternam timuerunt saecula noctem.]

'FACTA DUCIS VIVENT, OPEROSAQUE GLORIA RERUM.' —OVID.

'THE HERO'S DEEDS AND HARD-WON FAME SHALL LIVE.'

Caesar was the sole creative genius produced by Rome, and the last produced by the ancient world, which accordingly moved on in the path that he marked out for it until its sun went down.

Whatever he undertook and achieved was pervaded and guided by the cool sobriety which constitutes the most marked peculiarity of his genius. To this he owed the power of living energetically in the present, undisturbed either by recollection or by expectation: to this he owed the capacity of acting at any moment with collected vigour, and of applying his whole genius even to the smallest and most incidental enterprise. Gifts such as these could not fail to produce a statesman.

Caesar as a statesman.—From early youth Caesar was a statesman in the deepest sense of the term, and his aim was the political, military, intellectual, and moral regeneration of his own deeply decayed nation, and of the still more deeply decayed Hellenic nation intimately akin to his own. According to his original plan, he had proposed to reach his object, like Pericles and Gaius Gracchus, without force of arms, until, reluctantly convinced of the necessity for a military support, he, when already forty years of age, put himself at the head of an army.

His talent for organisation was marvellous.—No statesman has ever compelled alliances, no general has ever collected an army out of unyielding and refractory elements with such decision, and kept them together with such firmness, as Caesar displayed in constraining and upholding his coalitions and his legions; never did regent judge his instruments and assign each to the place appropriate for him with so accurate an eye.

He was monarch; but he never played the king.—'Iam no king, but Caesar.' Even when absolute lord of Rome, he retained the deportment of the party-leader; perfectly pliant and smooth, easy and charming in conversation, complaisant towards everyone, it seemed as if he wished io be nothing but the first among his peers.

Caesar ruled as king of Rome for five years and a half, not half as long as Alexander: in the intervals of seven great campaigns, which allowed him to stay not more than fifteen months altogether in the capital of his empire, he regulated the destinies of the world for the present and the future. The outlines were laid down, and thereby the new State was defined for all coming time: the boundless future alone could complete the structure. But precisely because the building was an endless one, the master so long as he lived restlessly added stone to stone, with always the same dexterity and always the same elasticity busy at work. Thus he worked and created as never did any man before or after him: and as a worker and creator he still, after well-nigh two thousand years, lives in the memory of the nations—the first and withal unique Imperator Caesar.

MOMMSEN.

B67

CICERO AND ANTONIUS.

A. Peroration of the Second Philippic, 44 B.C.

Respice, quaeso, aliquando rem publicam, M. Antoni: quibus ortus sis, non quibuscum vivas considera: mecum, uti voles: redi cum re publica in gratiam. Sed de te tu videris: ego de me ipso profitebor. Defendi rem publicam adulescens, non {5} deseram senex: contempsi Catilinae gladios, non pertimescam tuos. Quin etiam corpus libenter obtulerim, si repraesentari morte mea libertas civitatis potest: ut aliquando dolor populi Romani pariat, quod iam diu parturit. Etenim si abhinc {10} annos prope viginti hoc ipso in templo negavi posse mortem immaturam esse consulari, quanto verius nunc negabo seni? Mihi vero, patres conscripti, iam etiam optanda mors est, perfuncto rebus eis quas adeptus sum quasque gessi. Duo modo haec {15} opto: unum, ut moriens populum Romanum liberum relinquam—hoc mihi maius ab dis immortalibus dari nihil potest,—alterum, ut ita cuique eveniat ut de re publica quisque mereatur.

CICERO, Phil. ii. 46.

[Linenotes: 2. quibus ortus sis: espec. his grandfather M. Antonius, the famous orator, whom Cicero held in great esteem. 5. adulescens, i.e. in 63 B.C., when he was in his 44th year. 8. repraesentari = be realised, won now and here. —Jebb. 11. templo, i.e. Concordiae. Cic. refers to In Catil.iv.

The Peroration. 'Such a passage speaks to us with a living impression of unity and directness which we acknowledge without question. We admire and ask for nothing more.' —Nettleship.

B. On the Murder of Cicero, by order of Antonius.

Par scelus admisit Phariis Antonius armis: Abscidit voltus ensis uterque sacros. Illud, laurigeros ageres cum laeta triumphos, Hoc tibi, Roma, caput, cum loquereris, erat. 4 Antoni tamen est peior quam causa Pothini: Hic facinus domino praestitit, ille sibi.

MARTIAL, Epig. III. lxvi.

[Linenotes: 1. Par Phariis armis = which matches (that committed by) the armed hand of an Egyptian, i.e. Pothinus (the guardian of the young king) who planned the murder of Pompeius, when he fled to Egypt 48 B.C. sacros: consecrated to Rome from their public services. 3-4. Illud caput = Pompeius. hoc caput = Cicero. Cf. Epig. v. lxix: Quid gladium demens Romana stringis in ora? 6. domino, sc. Ptolemaeus, King of Egypt, jointly with Cleopatra.]

B68

CICERO.

A. Cicero as Orator and Poet.

Eloquium ac famam Demosthenis aut Ciceronis Incipit optare et totis Quinquatribus optat 115 Quisquis adhuc uno parcam colit asse Minervam, Quem sequitur custos angustae vernula capsae. Eloquio sed uterque perit orator, utrumque Largus et exundans leto dedit ingenii fons. Ingenio manus est et cervix caesa, nec umquam 120 Sanguine causidici maduerunt rostra pusilli. 'O fortunatam natam me consule Romam': Antoni gladios potuit contemnere, si sic Omnia dixisset. Ridenda poemata malo Quam te, conspicuae divina Philippica famae, 125 Volveris a prima quae proxima.

JUVENAL, Satires, x. 114-126.

[Linenotes: 114-117. Boys at school long to be a Demosthenes or a Cicero. 115. totis Quinquatribus, i.e. during all the five days of the Quinquatria, an annual feast of Minerva, March 19-23: it was always a holiday time at schools, and the school year began at the close ofit. 116. parcam Minervam = a cheap kind of learning, and uno asse = an entrance fee of one as. But Duff says as here = stips, i.e. the boy's contribution to the goddess of wisdom, who can make him wise, and parcam (= economical), transferred from asse to Minervam. 117. vernula = a little home-born slave, capsa a circular box of beech-wood, used for the transport of books. 121. causidici pusilli = of a petty pleader, as opposed to orator. 122. From Cicero's poem de suo consulatu. Another line quoted in the 2nd Philippic is Cedant arma togae, concedat laurea laudi. 124. Ridenda poemata malo, i.e. they are better as being safer. Juvenal himself refutes this argument: Summum crede nefas animam praeferre pudori Et propter vitam vivendi perdere causas.]

B. Cicero as Advocate.

Disertissime Romuli nepotum, Quot sunt quotque fuere, Marce Tulli, Quotque post aliis erunt in annis, Gratias tibi maximas Catullus Agit pessimus omnium poeta, 5 Tanto pessimus omnium poeta Quanto tu optimus omnium patronus.

CATULLUS, xlix.

[Linenotes: 2. Marce Tulli: the formal address suits the formal expression of thanks to a patronus (= advocate). 5. pessimus omnium poeta: the self-depreciation heightens the praise of the last line. —Merrill.]

B69

CICERO.

His Death, by order of Antonius, 43 B.C.

M. Cicero sub adventum triumvirorum urbe cesserat pro certo habens id quod erat, non magis se Antonio eripi quam Caesari Cassium et Brutum posse: primo in Tusculanum fugerat, inde transversis itineribus in Formianum ut ab Caieta navem {5} conscensurus proficiscitur. Unde aliquoties in altum provectum cum modo venti adversi retulissent, modo ipse iactationem navis caeco volvente fluctu pati non posset, taedium tandem eum et fugae et vitae cepit, regressusque ad superiorem villam, quae paulo {10} plus mille passibus a mari abest, 'moriar,' inquit, 'in patria saepe servata.' Satis constat servos fortiter fideliterque paratos fuisse ad dimicandum; ipsum deponi lecticam et quietos pati quod sors iniqua cogeret iussisse. Prominenti ex lectica praebentique {15} immotam cervicem caput praecisum est. Nec satis stolidae crudelitati militum fuit: manus quoque scripsisse aliquid in Antonium exprobrantes praeciderunt. Ita relatum caput ad Antonium iussuque eius inter duas manus in rostris positum, ubi {20} ille consul, ubi saepe consularis, ubi eo ipso anno adversus Antonium quanta nulla umquam humana vox cum admiratione eloquentiae auditus fuerat: vix attollentes prae lacrimis oculos homines intueri trucidati membra civis poterant. Vixit tres et sexaginta {25} annos, ut si vis afuisset, ne immatura quidem mors videri possit.

LIVY, Fr. ap. Sen. Rh. Suas. vii.

[Linenotes: 1. triumvirorum, sc. Antonius, Octavianus, and Lepidus. These three allies (about the end of Oct. 43 B.C.) held their famous meeting on an island in the R. Rhenus (atributary of the Padus) near Bononia (Bologna), at which they constituted themselves a commission of three with absolute powers for five years. This was followed by a proscription of their principal opponents, of whom seventeen, including Cicero (sacrificed to Antonius), were at once put to death. 4. in Tusculanum, i.e. to his villa at Tusculum, richly adorned with pictures and statues. 5. in Formianum, i.e. to his villa at Formiae, on the Appian Way, in the innermost corner of the beautiful Gulf of Caieta (Gata). Near this villa Cicero was murdered.]

The Death of Cicero. Cicero's work was over, and the tragedy of his death was the natural outcome of his splendid failure. The restoration of the Commonwealth of the Scipios was but a dream; still it was a beautiful dream, and Cicero gave his life for it. —Tyrrell.

B70

In Praise of Cicero.

A. Nihil tamen egisti, M. Antoni, nihil, inquam, egisti mercedem caelestissimi oris et clarissimi capitis abscisi numerando, auctoramentoque funebri ad conservatoris quondam rei publicae tantique consulis irritando necem. Rapuisti tum Ciceroni lucem {5} sollicitam et aetatem senilem et vitam miseriorem te principe quam sub te triumviro mortem, famam vero gloriamque factorum atque dictorum adeo non abstulisti, ut auxeris. Vivit vivetque per omnem saeculorum memoriam, dumque hoc vel forte vel {10} providentia vel utcumque constitutum rerum naturae corpus, quod ille paene solus Romanorum animo vidit, ingenio complexus est, eloquentia illuminavit, manebit incolume, comitem aevi sui laudem Ciceronis trahet omnisque posteritas illius in te scripta mirabitur, {15} tuum in eum factum exsecrabitur citiusque e mundo genus hominum quam Ciceronis memoria cedet.

VELLEIUS PATERCULUS, ii. 66.

[Linenotes: 3-4. auctoramentoque funebri irritando = lit. and by stimulating (provoking) by a fatal reward (auctoramento) the death.... 10-15. dumque ... trahet, in reference to Cicero's philosophical works, in which Cicero propounds no original scheme of philosophy, claiming only that he renders the conclusions of Greek thinkers accessible to his own countrymen.]

B. Ingenium et operibus et praemiis operum felix; ipse fortunae diu prosperae et in longo tenore felicitatis {20} magnis interim ictus vulneribus, exilio, ruina partium pro quibus steterat, filiae exitu tam tristi tamque acerbo, omnium adversorum nihil ut viro dignum erat tulit praeter mortem, quae vere aestimanti minus indigna videri potuit, quod a victore {25} inimico nil crudelius passurus erat quam quod eiusdem fortunae compos victo fecisset. Si quis tamen virtutibus vitia pensaret, vir magnus ac memorabilis fuit, et in cuius laudes exsequendas Cicerone laudatore opus fuerit. {30}

LIVY, Fr. ap. Sen.

[Linenote: 21-22. ruina ... steterat, i.e. the restoration of the Commonwealth of the Scipios.]

Cicero. 'It happened many years after that Augustus once found one of his grandsons with a work of Cicero's in his hands. The boy was frightened, and hid the book under his gown; but Caesar took it from him, and, standing there motionless, he read through a great part of the book; then he gave it back to the boy, and said "This was a great orator, my child; agreat orator, and a man who loved his country well."'—Plutarch, Cicero,49.

B71

LAUS ITALIAE.

Si te forte iuvant Helles Athamantidos urbes, Nec desiderio, Tulle, movere meo, Tu licet aspicias caelum omne Atlanta gerentem, Sectaque Persea Phorcidos ora manu, 8 Geryonis stabula et luctantum in pulvere signa Herculis Antaeique Hesperidumque choros, Tuque tuo Colchum propellas remige Phasim, Peliacaeque trabis totum iter ipse legas, 12 Qua rudis Argoa natat inter saxa columba In faciem prorae pinus adacta novae, Et siqua Ortygii visenda est ora Caystri, Et quae septenas temperat unda vias; 16 Omnia Romanae cedent miracula terrae; Natura his posuit, quicquid ubique fuit. Armis apta magis tellus, quam commoda noxae: Famam, Roma, tuae non pudet historiae. 20 Nam quantum ferro, tantum pietate potentes Stamus: victrices temperat illa manus. Hic Anio Tiburne fluis, Clitumnus ab Umbro Tramite, et aeternum Marcius umor opus, 24 Albanus lacus et foliis Nemorensis abundans, Potaque Pollucis lympha salubris equo. 26 Haec tibi, Tulle, parens, haec est pulcherrima sedes; 39 Hic tibi pro digna gente petendus honos; Hic tibi ad eloquium cives, hic ampla nepotum Spes et venturae coniugis aptus amor. 42

PROPERTIUS, III. (IV.) xxii. 5-26, 39-42.

Subject. Go where thou wilt, my Tullus, know that all the sights and marvels of all lands, from West to East, are outdone by those of thine own Italy. Atruly famous land! Aland ever victorious, ever merciful; full of fair lakes and streams. Here, Tullus, is thy true abode: here seek a life of honour and a home.

[Linenotes: 8. Phorcidos ora = the head of Medusa, the daughter of Phorcus. 15. Ortygii Caystri. Ortygia, an old name for Ephesus, near the mouth of the R. Cayster: the haunt of quails (Ortygia, ortux). 16. temperat septenas vias = moderates its seven channels, of the delta of the Nile. —Ramsay. 19-22. Cf. Verg. Aen. vi. 853 Parcere subiectis et debellare superbos. 19. commoda noxae = disposed to harm. —North Pinder. 24. Marcius umor, i.e. the aqueduct of Q. Marcius Rex; built 145 B.C. 25. The Alban and Arician Lakes (Nemorensis = mod. Nemi) are close together. 26. i.e. the well Iuturna in the Forum ('the well that springs by Vesta's fane') at which the Dioscuri washed their horses after their hot ride from Lake Regillus. 41. ad eloquium cives = citizens to hear and profit by your eloquence. —N.P.]

B72

LAUS ROMAE.

Haec est in gremium victos quae sola recepit 150 Humanumque genus communi nomine fovit Matris, non dominae ritu: civesque vocavit Quos domuit, nexuque pio longinqua revinxit. Huius pacificis debemus moribus omnes Quod veluti patriis regionibus utitur hospes: 155 Quod sedem mutare licet: quod cernere Thulen Lusus, et horrendos quondam penetrare recessus: Quod bibimus passim Rhodanum, potamus Orontem; Quod cuncti gens una sumus. Nec terminus unquam Romanae dicionis erit. Nam cetera regna 160 Luxuries vitiis odiisque superbia vertit. Sic male sublimes fregit Spartanus Athenas Atque idem Thebas cecidit. Sic Medus ademit Assyrio, Medoque tulit moderamina Perses: Subiecit Macedo Persen, cessurus et ipse 165 Romanis. Haec auguriis firmata Sibyllae, Haec sacris animata Numae: huic fulmina vibrat Iuppiter: hanc tota Tritonia Gorgone velat. Arcanas huc Vesta faces, huc orgia Bacchus Transtulit, et Phrygios genetrix turrita leones. 170 Huc defensurus morbos Epidaurius hospes Reptavit placido tractu, vectumque per undas Insula Paeonium texit Tiberina draconem.

CLAUDIAN, de Consulatu Stilichonis, iii. 150-173.

[Linenotes: 153. nexuque ... revinxit = and has linked far places in a bond of love. —Jebb. 156. Thulen: cf. Vergil's ultima Thule, of the northernmost island known, variously identified with the Shetlands, Iceland, or Norway. 158. Orontem: the largest river of Syria, whence Juvenal, iii. 62, uses it of the Syrian people— Iam pridem Syrus in Tiberim defluxit Orontes. 159. Quod cuncti ... sumus = that the whole earth is one people. 164. moderamina = the reins of power; lit. ameans of managing. 168. hanc tota ... velat = she it is above whom Pallas spreads the whole shadow of the aegis (tota Gorgone). Cf. Verg. Aen. viii. 435-8: Aegidaque horriferam, turbatae Palladis arma, Certatim squamis serpentum auroque polibant, Connexosque angues ipsamque in pectore divae Gorgona, desecto vertentem lumina collo. 170. genetrix turrita, i.e. Cybele, the goddess of settled life. 171. Epidaurius hospes, i.e. Asclepius (Aesculapius), who had a famous temple at Epidaurus (in Argolis), whence his worship was introduced into Rome to avert a pestilence 293 B.C. 172. reptavit placido tractu = came gently gliding on his voyage. —Jebb. —For reptavit cf. repo, herp, and our creep. 173. Paeonium draconem = the serpent of the healer. Cf. Pain.]

B73

'QUOD CUNCTI GENS UNA SUMUS.' —CLAUDIAN.

Vis dicam, quae causa tuos, Romane, labores In tantum extulerit, quis gloria fotibus aucta Sic cluat, impositis ut mundum frenet habenis? 585 Discordes linguis populos et dissona cultu Regna volens sociare Dens, subiungier uni Imperio, quidquid tractabile moribus esset, Concordique iugo retinacula mollia ferre Constituit, quo corda hominum coniuncta teneret 590 Relligionis amor: nec enim fit copula Christo Digna, nisi implicitas societ mens unica gentes. 592 Ius fecit commune pares et nomine eodem 608 Nexuit et domitos fraterna in vincla redegit. Vivitur omnigenis in partibus, haud secus acsi Cives congenitos concludat moenibus unis Urbs patria atque omnes lare conciliemur avito. 612 En ades omnipotens, concordibus influe terris: 634 Iam mundus te, Christe, capit, quem congrege nexu Pax et Roma tenent: capita haec et culmina rerum Esse iubes, nec Roma tibi sine pace probatur: Et pax ut placeat, facit excellentia Romae, Quae motus varios simul et dicione coercet Et terrore premit. 640

PRUDENTIUS, contra Symmachum, ii. 583-640 (sel.).

Subject. In a remarkable passage, Prudentius (circ. 400 A.D.) views the victorious empire of Rome as preparing the way for the coming of Christ. The triumphs of the Romans were not, he says, the gifts of false gods, grateful for sacrifices, but were designed by Providence to break down the barriers between the jarring nationalities of the world, and familiarise them with a common yoke, by way of disciplining them for a common Christianity. An "universal peace is struck through sea and land," and Law, Art, Commerce, and Marriage constitute the world one city and one family. Thus the way was paved for the coming of Christ by the unity of the empire and the civilisation of the individual subject. —North Pinder.

[Linenotes: 584. fotibus (cf. fotum, foveo) = cherishings, supports, post-classical. 585. sic cluat = is so famed, for cluo (ante and post-class.) cf. kleos. 590-591. quo (sc. iugo) ... amor, i.e. hearts once knit together by a common yoke would best be held together by a common faith. —N.P. 609. fraterna in vincla = in the bonds of brotherhood, not those of slavery, as domitos would naturally suggest. 634. concordibus = now they are in harmony and peace, emphatic. 635. capit = is fit to receive thee.]



MISCELLANEOUS PASSAGES



PROPEMPTICON VERGILIO.[36]

The Perils of the Deep.

A.

Sic te diva potens Cypri, Sic fratres Helenae, lucida sidera, Ventorumque regat pater Obstrictis aliis praeter Iapyga, 4 Navis, quae tibi creditum Debes Vergilium, finibus Atticis Reddas incolumem precor Et serves animae dimidium meae. 8 Illi robur et aes triplex Circa pectus erat, qui fragilem truci Commisit pelago ratem Primus, nec timuit praecipitem Africum 12 Decertantem Aquilonibus Nec tristes Hyadas nec rabiem Noti, Quo non arbiter Hadriae Maior, tollere seu ponere vult freta. 16 Quem mortis timuit gradum, Qui siccis oculis monstra natantia, Qui vidit mare turbidum et Infames scopulos Acroceraunia? 20 Nequiquam deus abscidit Prudens Oceano dissociabili Terras, si tamen impiae Non tangenda rates transiliunt vada. 24

[Footnote 36: A 'God-speed' to Vergil's ship.]

'Nought is there for man too high.'

B.

Audax omnia perpeti Gens humana ruit per vetitum nefas: Audax Iapeti genus Ignem fraude mala gentibus intulit; 28 Post ignem aetheria domo Subductum macies et nova febrium Terris incubuit cohors Semotique prius tarda necessitas 32 Leti corripuit gradum. Expertus vacuum Daedalus aera. Pinnis non homini datis; Perrupit Acheronta Herculeus labor. 36 Nil mortalibus arduist; Caelum ipsum petimus stultitia neque Per nostrum patimur scelus Iracunda Iovem ponere fulmina. 40

HORACE, Od. I. iii.

PROPEMPTICON MAECIO CELERI.

A Prayer for his friend's safety.

A.

Di, quibus audaces amor est servare carinas Saevaque ventosi mulcere pericula ponti, Sternite molle fretum placidumque advertite votis Concilium, et lenis non obstrepat unda precanti: Grande tuo rarumque damus, Neptune, profundo 5 Depositum. Iuvenis dubio committitur alto Maecius atque animae partem super aequora nostrae Maiorem transferre parat. Proferte benigna Sidera et antemnae gemino considite cornu, Oebalii fratres; vobis pontusque polusque 10 Luceat; Iliacae longe nimbosa sororis Astra fugate, precor, totoque excludite caelo. Vos quoque caeruleum ponti, Nereides, agmen Quis honor ei regni cessit fortuna secundi, Dicere quae magni fas sit mihi sidera ponti, 15 Surgite de vitreis spumosae Doridos antris Baianosque sinus et feta tepentibus undis Litora tranquillo certatim ambite natatu, Quaerentes ubi celsa ratis, quam scandere gaudet Nobilis Ausoniae Celer armipotentis alumnus.... 20

His Prayer is heard. Man's audacity.

B.

Et pater, Aeolio frangit qui carcere ventos 42 Cui varii flatus omnisque per aequora mundi Spiritus atque hiemes nimbosaque nubila parent, Artius obiecto Borean Eurumque Notumque 45 Monte premat: soli Zephyro sit copia caeli, Solus agat puppes summasque supernatet undas Assiduus pelago; donec tua turbine nullo Laeta Paraetoniis assignet carbasa ripis.... Audimur. Vocat ipse ratem nautasque morantes 50 Increpat. Ecce meum timido iam frigore pectus Labitur et nequeo, quamvis movet ominis horror, Claudere suspensos oculorum in margine fletus.... 53 Quis rude et abscissum miseris animantibus aequor 61 Fecit iter solidaeque pios telluris alumnos Expulit in fluctus pelagoque immisit hianti Audax ingenii? nec enim temeraria virtus Illa magis, summae gelidum quae Pelion Ossae 65 Iunxit anhelantemque iugis bis pressit Olympum.

STATIUS, Silvae, II. ii. 1-20, 42-53, 61-66.

SENECA.

For those 'qui corporis cura mentem obruerunt.'

A. Stulta est enim, mi Lucili, et minime conveniens litterato viro occupatio exercendi lacertos et dilatandi cervicem, ac latera firmandi. Cum tibi feliciter sagina cesserit, et tori creverint: nec vires unquam opimi bovis, nec pondus aequabis. Adice nunc, quod maiore corporis sarcina animus eliditur, et minus agilis est. Itaque, quantum potes circumscribe corpus tuum, et animo locum laxa. Multa sequuntur incommoda huic deditos curae. Primum exercitationes, quarum labor spiritum exhaurit, et inhabilem intentioni ac studiis acrioribus reddit; deinde copia ciborum subtilitas animi impeditur. Accedunt pessimae notae, mancipia in magisterium recepta, homines inter oleum et vinum occupati: quibus ad votum dies est actus, si bene desudaverunt, si in locum eius quod effluxit, multum potionis altius ieiuno gutture regesserunt. Bibere et sudare, vita cardiaci est. Sunt exercitationes et faciles et breves, quae corpus et sine mora laxent, et tempori parcant: cuius praecipua ratio habenda est. Cursus, et cum aliquo pondere manus motae, et saltus, vel ille qui corpus in altum levat, vel ille qui in longum mittit, vel ille (ut ita dicam) saliaris, aut (ut contumeliosius dicam) fullonius. Quodlibet ex his elige, usu fit facile. Neque ego te iubeo semper imminere libro, aut pugillaribus. Dandum et aliquod intervallum animo: ita tamen ut non resolvatur, sed remittatur.

SENECA, Ep. xv. 8.

'They needs must die.'

B.

Incognitum istud facinus, ac dirum nefas A me quoque absit. Quod scelus miseri luent? Scelus est Iason genitor, et maius scelus Medea mater. Occidant: non sunt mei. Pereant? mei sunt. Crimine et culpa carent. Sunt innocentes, fateor: et frater fuit. Quid, anime, titubas? ora quid lacrimae rigant? Variamque nunc huc ira nunc illuc amor Diducit? anceps aestus incertam rapit.

SENECA, Medea, 920.

CRITICISM OF POETS.

An Estimate of early Roman Dramatists.

A.

Ennius, et sapiens et fortis et alter Homerus, 50 Ut critici dicunt, leviter curare videtur, Quo promissa cadant et somnia Pythagorea. Naevius in manibus non est et mentibus haeret Paene recens? Adeo sanctum est vetus omne poema. Ambigitur quotiens uter utro sit prior, aufert 55 Pacuvius docti famam senis, Accius alti, Dicitur Afrani toga convenisse Menandro, Plautus ad exemplar Siculi properare Epicharmi, Vincere Caecilius gravitate, Terentius arte. Hos ediscit et hos arto stipata theatro 60 Spectat Roma potens, habet hos numeratque poetas Ad nostrum tempus Livi scriptoris ab aevo.

HOR. Ep. II. i. 50-62.

'Terntio non smilem dices qumpiam.'

B.

Tu quoque tu in summis, o dimidiate Menander, Poneris, et merito, puri sermonis amator. Lenibus atque utinam scriptis adiuncta foret vis, Comica ut aequato virtus polleret honore Cum Graecis neve hac despectus parte iaceres! Unum hoc maceror ac doleo tibi deesse, Terenti.

CAESAR, ap. SUETON. vit. Ter.

Ovid on his Contemporaries.

C.

Temporis illius colui fovique poetas, Quotque aderant vates, rebar adesse deos. Saepe suas volucres legit mihi grandior aevo, Quaeque nocet serpens, quae iuvat herba, Macer. 44 Saepe suos solitus recitare Propertius ignes, Iure sodalicio qui mihi iunctus erat. Ponticus heroo, Bassus quoque clarus iambis Dulcia convictus membra fuere mei; 48 Et tenuit nostras numerosus Horatius aures, Dum ferit Ausonia carmina culta lyra. Vergilium vidi tantum: nec amara Tibullo Tempus amicitiae fata dedere meae. 52 Successor fuit hic tibi, Galle, Propertius illi; Quartus ab his serie temporis ipse fui: Utque ego maiores, sic me coluere minores, Notaque non tarde facta Thalia mea est. 56

OVID, Tr. IV. x. 41-56.

Cf. OVID, Am. I. xv. 9-30; Am. III. ix. 38-68; Rem. Am. 65-388; QUINT. X. i. 85-90.

STORMS BY SEA AND LAND.

Ovid describes a Storm at Sea.

A.

Me miserum, quanti montes volvuntur aquarum! Iam iam tacturos sidera summa putes. 20 Quantae diducto subsidunt aequore valles! Iam iam tacturas Tartara nigra putes. Quocumque aspicio, nihil est nisi pontus et aer, Fluctibus hic tumidus, nubibus ille minax. 24 Inter utrumque fremunt inmani murmure venti: Nescit, cui domino pareat, unda maris. Nam modo purpureo vires capit Eurus ab ortu, Nunc Zephyrus sero vespere missus adest, 28 Nunc sicca gelidus Boreas bacchatur ab Arcto, Nunc Notus adversa proelia fronte gerit. Rector in incerto est nec quid fugiatve petatve Invenit: ambiguis ars stupet ipsa malis. 32

OVID, Tr. I. ii. 19-32.

The passing of Romulus.

B.

Sol fugit, et removent subeuntia nubila caelum, Et gravis effusis decidet imber aquis. Hinc tonat, hinc missis abrumpitur ignibus aether, Fit fuga, rex patriis astra petebat equis.

OVID, Fast. ii. 493-496. [Hallam II. 369-372]

Thunder and Hail.

C.

nterea prope iam ccidente sle inhorresct mare, Tnebrae conduplicntur, noctisque t nimbum occaect nigror, Flmma inter nubs coruscat, calum tonitru cntremit, Grndo mixta imbri largifico sbita praecipitns cadit, ndique omnes vnti erumpunt, savi existunt trbines, Frvit aestu plagus.

PACUVIUS ap. CIC. De Div. I. xiv.24.

The Argo in a Gale.

D.

Tollitur atque intra Minyas Argoaque vela Styrus adest: vasto rursus desidit hiatu Abrupta revolutus aqua. Iamque omnis in astra 330 Itque reditque ratis, lapsoque reciproca fluctu Descendit. Vorat hos vertex, hos agmine toto Gurges agit. Simul in voltus micat undique terror; Crebra ruina poli caelestia limina laxat.

VAL. FL. Argon. viii. 328-334.

Cf. VERG. Aen. i. 81-123, Aen. iv, 160-168; STAT. Theb. i. 336-363.

PETS RENOWNED IN SONG.

Lesbia's Sparrow.

A.

Lugete, o Veneres Cupidinesque, Et quantumst hominum venustiorum. Passer mortuus est meae puellae, Passer, deliciae meae puellae, Quem plus illa oculis suis amabat. 5 Nam mellitus erat suamque norat Ipsam tam bene quam puella matrem; Nec sese a gremio illius movebat, Sed circumsiliens modo huc modo illuc Ad solam dominam usque pipiabat. 10 Qui nunc it per iter tenebricosum Illuc, unde negant redire quemquam. At vobis male sit, malae tenebrae Orci, quae omnia bella devoratis: Tam bellum mihi passerem abstulistis. 15 Vae factum male! vae miselle passer! Tua nunc opera meae puellae Flendo turgiduli rubent ocelli.

CATULLUS, iii.

'My Parrot an obtrusive bird.'

B.

Psittace, dux volucrum, domini facunda voluptas, Humanae sollers imitator, psittace, linguae, Quis tua tam subito praeclusit murmura fato?

STATIUS, Silv. ii. 4

The Lap-dog and its Portrait.

C.

Issa est passere nequior Catulli, Issa est purior osculo columbae, Issa est blandior omnibus puellis, Issa est carior Indicis lapillis, Issa est deliciae catella Publi. 5 Hanc tu, si queritur, loqui putabis; Sentit tristitiamque gaudiumque. Collo nixa cubat capitque somnos, Ut suspiria nulla sentiantur. Hanc ne lux rapiat suprema totam, 10 Picta Publius exprimit tabella, In qua tam similem videbis Issam, Ut sit tam similis sibi nec ipsa. Issam denique pone cum tabella: Aut utramque putabis esse veram, 15 Aut utramque putabis esse pictam.

MARTIAL, I. cix.

Cf. CATULL. ii.; OVID, Am. ii.6.

THE ROMAN SATIRISTS. (1)

A. Satura quidem tota nostra est, in qua primus insignem laudem adeptus Lucilius quosdam ita deditos sibi adhuc habet amatores, ut eum non eiusdem modo operis auctoribus, sed omnibus poetis praeferre non dubitent. Ego quantum ab illis tantum ab Horatio dissentio, qui Lucilium fluere lutulentum et esse aliquid, quod tollere possis, putat. Nam et eruditio in eo mira et libertas atque inde acerbitas, et abunde salis. Multum eo est tersior ac purus magis Horatius, et, nisi labor eius amore, praecipuus. Multum et verae gloriae, quamvis uno libro, Persius meruit.

QUINT. X. i. 93.

A Criticism of Lucilius.

B.

Eupolis atque Cratinus Aristophanesque poetae Atque alii, quorum comoedia prisca virorum est, Siquis erat dignus describi, quod malus ac fur, Quod moechus foret aut sicarius aut alioqui Famosus, multa cum libertate notabant. 5 Hinc omnis pendet Lucilius, hosce secutus Mutatis tantum pedibus numerisque, facetus, Emunctae naris, durus componere versus. Nam fuit hoc vitiosus: in hora saepe ducentos, Ut magnum, versus dictabat stans pede in uno; 10 Cum flueret lutulentus, erat quod tollere velles; Garrulus atque piger scribendi ferre laborem.

HORACE, Sat. I. iv. 1-12.

Juvenal's Reasons for Writing Satire.

C.

Cur tamen hoc potius libeat decurrere campo, 19 Per quem magnus equos Auruncae flexit alumnus, Si vacat ac placidi rationem admittitis, edam. 21 Cum pars Niliacae plebis, cum verna Canopi 26 Crispinus Tyrias umero revocante lacernas Ventilet aestivum digitis sudantibus aurum Nec sufferre queat maioris pondera gemmae, Difficile est saturam non scribere. 30

JUVENAL, Sat. i. 19-21, 26-30.

His Subject.

D.

Ex quo Deucalion, nimbis tollentibus aequor, 81 Navigio montem ascendit sortesque poposcit, Paulatimque anima caluerunt mollia saxa, 83 Quidquid agunt homines, votum, timor, ira, voluptas, 85 Gaudia, discursus, nostri farrago libelli est. 86

JUVENAL, Sat. i. 81-86.

[Transcriber's Note: The omitted line (84) is Et maribus nudas ostendit Pyrrha puellas]

THE ROMAN SATIRISTS. (2)

Virtue defined.

A.

Virtus, Albine, est pretium persolvere verum Quis in versamur, quis vivimus rebus potesse: Virtus est homini scire id quo quaeque habeat res. Virtus scire homini rectum, utile, quid sit honestum; Quae bona, quae mala item, quid inutile, turpe, inhonestum; 5 Virtus quaerendae finem rei scire modumque: Virtus divitiis pretium persolvere posse: Virtus, id dare, quod re ipsa debetur, honori; Hostem esse atque inimicum hominum morumque malorum, Contra defensorem hominum morumque bonorum; 10 Hos magni facere, his bene velle, his vivere amicum; Commoda praeterea patriai prima putare, Deinde parentum, tertia iam postremaque nostra.

LUCILIUS, Sat. Frag.

'The names of men so poor Who could do mighty deeds.'

B.

Cum tremerent autem Fabios durumque Catonem 90 Et Scauros et Fabricium rigidique severos Censoris mores etiam collega timeret, Nemo inter curas et seria duxit habendum Qualis in Oceani fluctu testudo nataret Clarum Troiugenis factura et nobile fulcrum, 95 Sed nudo latere et parvis frons aerea lectis Vile coronati caput ostendebat aselli, Ad quod lascivi ludebant ruris alumni. Tales ergo cibi qualis domus atque supellex.

JUVENAL, Sat. xi. 90-99.

Persius in Praise of his Tutor, Cornutus.

C.

Cum primum pavido custos mihi purpura cessit 30 Bullaque succinctis Laribus donata pependit; Cum blandi comites totaque inpune Subura Permisit sparsisse oculos iam candidus umbo, Cumque iter ambiguum est et vitae nescius error Deducit trepidas ramosa in compita mentes, 35 Me tibi supposui. Teneros tu suscipis annos Socratico, Cornute, sinu; tum fallere sollers Apposita intortos extendit regula mores, Et premitur ratione animus vincique laborat Artificemque tuo ducit sub pollice vultum. 40

PERSIUS, Sat. v. 19-25, 30-40.

THE THEATRE.

Objections to a Permanent Theatre, 151 B.C.

A. Cum locatum a censoribus theatrum exstrueretur, P.Cornelio Nasica auctore tamquam inutile et nociturum publicis moribus ex senatus consulto destructum est, populusque aliquamdiu stans ludos spectavit.

LIVY, Epit. 48.

Scenic Arrangements.

B. Apud maiores theatri gradus tantum fuerunt. Nam scena de lignotantum ad tempus fiebat, unde hodieque permansit consuetudo, ut componantur pegmata a ludorum theatralium editoribus. Scena autem, quae fiebat, aut versilis erat aut ductilis. Versilis tunc erat, cum subito tota machinis quibusdam convertebantur, et aliam picturae faciem ostendebat. Ductilis tunc, cum tractis tabulatis hac atque illac species picturae nudabatur interior. Unde perite utrumque tetigit, dicens, 'Versis discedat frontibus': singula singulis complectens sermonibus. Quod Varro et Suetonius commemorant.

SUET. ap. Serv. Georg. iii.24.

The Awnings.

C.

Et vulgo faciunt id lutea russaque vela 75 Et ferrugina, cum magnis intenta theatris Per malos volgata trabesque trementia flutant; Namque ibi consessam caveai subter et omnem Scaenai speciem, patrum coetumque decorum Inficiunt coguntque suo fluitare colore. 80

LUCRETIUS, iv. 75-80.

The Law of Otho, 67 B.C.

D. L. Roscius Otho tribunus plebis legem tulit, ut equitibus Romanis in theatro quattuordecim gradus proximi adsignarentur.

LIVY, Epit. 99.

Usurpers of Equestrian Privileges.

E.

'Sectus flagellis hic triumviralibus Praeconis ad fastidium Arat Falerni mille fundi iugera Et Appiam mannis terit 30 Sedilibusque magnus in primis eques Othone contempto sedet.'

HORACE, Epod. iv. 11-16.

SPINNING.

The Parcae spin the Web of Fate.

A.

Laeva colum molli lana retinebat amictum, Dextera tum leviter deducens fila supinis Formabat digitis, tum prono in pollice torquens Libratum tereti versabat turbine fusum, Atque ita decerpens aequabat semper opus dens, 315 Laneaque aridulis haerebant morsa labellis, Quae prius in levi fuerant extantia filo: Ante pedes autem candentis mollia lanae Vellera virgati custodibant calathisci. Haec tum clarisona pellentes vellera voce 320 Talia divino fuderunt carmine fata, Carmine perfidiae quod post nulla arguet aetas. 'O decus eximium magnis virtutibus augens, Emathiae tutamen opis, clarissime nato, Accipe, quod laeta tibi pandunt luce sorores, 325 Veridicum oraclum—sed vos quae fata secuntur Currite ducentes subtemina, currite fusi.'

CATULLUS, lxiv. 311-327.

The Skill of Arachne. Her Contest with Pallas.

B.

Sive rudem primos lanam glomerabat in orbes, Seu digitis subigebat opus repetitaque longo 20 Vellera mollibat nebulas aequantia tractu Sive levi teretem versabat pollice fusum, Seu pingebat acu scires a Pallade doctam. . . . . . . . Haud mora constituunt diversis partibus ambae Et gracili geminas intendunt stamine telas. Tela iugo vincta est, stamen secernit harundo, 55 Inseritur medium radiis subtemen acutis Quod digiti expediunt, atque inter stamina ductum Percusso paviunt insecti pectine dentes. Utraque festinant cinctaeque ad pectora vestes Bracchia docta movent, studio fallente laborem. 60

OVID, Met. vi. 19-23, 53-60.

The Pastime of Circe.

C.

Proxima Circaeae raduntur litora terrae 10 Dives inaccessos ubi Solis filia lucos Assiduo resonat cantu, tectisque superbis Urit odoratam nocturna in lumina cedrum, Arguto tenues percurrens pectine telas.

VERG. Aen. vii. 10-14.

Cf. OVID, Met. iv. 220-229; Fasti, iii. 815-20. [III. 857-862]

ANDROMEDA. (1)

The Approach of the Monster.

A.

Andromedan poenas immitis iusserat Ammon. 671 Quam simul ad duras religatam bracchia cautes Vidit Abantiades, nisi quod levis aura capillos Moverat et tepido manabant lumina fletu, Marmoreum ratus esset opus. Trahit inscius ignes 675 Et stupet et visae correptus imagine formae Paene suas quatere est oblitus in aere pennas.... 677 Ecce velut navis praefixo concita rostro 706 Sulcat aquas, iuvenum sudantibus acta lacertis, Sic fera dimotis inpulsu pectoris undis Tantum aberat scopulis, quantum Balearica torto Funda potest plumbo medii transmittere caeli; 710 Cum subito iuvenis pedibus tellure repulsa Arduus in nubes abiit. Ut in aequore summo Umbra viri visa est, visam fera saevit in umbram. Utque Iovis praepes, vacuo cum vidit in arvo Praebentem Phoebo liventia terga draconem, 715 Occupat aversum, neu saeva retorqueat ora, Squamigeris avidos figit cervicibus ungues, Sic celeri missus praeceps per inane volatu Terga ferae pressit dextroque frementis in armo Inachides ferrum curvo tenus abdidit hamo. 720

How Perseus won his Bride.

B.

Vulnere laesa gravi modo se sublimis in auras Attollit, modo subdit aquis, modo more ferocis Versat apri, quem turba canum circumsona terret. Ille avidos morsus velocibus effugit alis; Quaque patet, nunc terga cavis super obsita conchis, 725 Nunc laterum costas, nunc qua tenuissima cauda Desinit in piscem, falcato vulnerat ense. Belua puniceo mixtos cum sanguine fluctus Ore vomit; maduere graves adspergine pennae. Nec bibulis ultra Perseus talaribus ausus 730 Credere, conspexit scopulum, qui vertice summo Stantibus extat aquis, operitur ab aequore moto. Nixus eo rupisque tenens iuga prima sinistra Ter quater exegit repetita per ilia ferrum. Litora cum plausu clamor superasque deorum 735 Inplevere domos; gaudent generumque salutant Auxiliumque domus servatoremque fatentur Cassiope Cepheusque pater, resoluta catenis Incedit virgo, pretiumque et causa laboris.

OVID, Met. iv. 671-677, 706-720, 721-739.

ANDROMEDA. (2)

'From afar, unknowing, I marked thee, Shining, a snow-white cross on the dark-green walls of the sea-cliff.' —KINGSLEY.

A.

Tandem Gorgonei victorem Persea monstri Felix illa dies redeuntem ad litora duxit. Isque ubi pendentem vidit de rupe puellam, Deriguit facie, quam non stupefecerat hostis; 670 Vixque manu spolium tenuit; victorque Medusae Victus in Andromeda est. Iam cautibus invidet ipsis Felicesque vocat, teneant quae membra, catenas. Et postquam poenae causam cognovit ab ipsa, Destinat in thalamos per bellum vadere ponti, 675 Altera si Gorgo veniat, non territus ira. Concitat aerios cursus flentesque parentes Promissu vitae recreat pactusque maritam Ad litus remeat. Gravidus nam surgere pontus Coeperat, et longo fugiebant agmine fluctus 680 Impellentis onus monstri. Caput eminet undis Scindentis pelagusque movet. Circumsonat aequor Dentibus, inque ipso rapidum mare navigat ore.

The Death of the Monster.

B.

Illa[37] subit contra versoque a gurgite frontem 595 Erigit et tortis innitens orbibus alte Emicat ac toto sublimis corpore fertur. Sed quantum illa subit semet iaculata profundo, In tantum revolat laxumque per aethera ludit Perseus et ceti subeuntis verberat ora. 600 Nec cedit tamen illa viro, sed saevit in auras Morsibus, et vani crepitant sine vulnere dentes; Efflat et in caelum pelagus mergitque volantem Sanguineis undis pontumque extollit in astra. Spectabat pugnam pugnandi causa puella; 605 Iamque oblita sui, metuit pro vindice tali Suspirans, animoque magis quam corpore pendet. Tandem confossis subsedit belua membris Plena maris summasque iterum remeavit ad undas Et magnum vasto contexit corpore pontum, 610 Tunc quoque terribilis nec virginis ore videnda. Perfundit liquido Perseus in marmore corpus Maior et ex undis ad cautes pervolat alto Solvitque haerentem vinclis de rupe puellam Desponsam pugna, nupturam dote mariti. 615

MANILIUS, Astronomica, v. 667-583, 595-615.

[Footnote 37: illa = belua.]

SCHOOLS.

The School of Flavius, at Venusia.

A.

Causa fuit pater his, qui macro pauper agello Noluit in Flavi ludum me mittere, magni Quo pueri magnis e centurionibus orti, Laevo suspensi loculos tabulamque lacerto, Ibant octonos refererentes Idibus aeris. 75

HOR. Sat. I. vi. 71-75.

Ovid and his Brother educated at Rome.

B.

Protinus excolimur teneri, curaque parentis Imus ad insignes Urbis ab arte viros. 16 Frater ad eloquium viridi tendebat ab aevo, Fortia verbosi natus ad arma fori. At mihi iam puero caelestia sacra placebant, Inque suum furtim Musa trahebat opus. 20

OVID, Tristia, IV. x. 15-20.

The Schoolmaster's life a hard one.

C.

Dummodo non pereat, mediae quod noctis ab hora Sedisti, qua nemo faber, qua nemo sederet, Qui docet obliquo lanam deducere ferro; Dummodo non pereat, totidem olfecisse lucernas, 225 Quot stabant pueri, cum totus decolor esset Flaccus, et haereret nigro fuligo Maroni.

JUVENAL, vii. 222-227.

Early School.

D.

Surgite: iam vendit pueris ientacula pistor, Cristataeque sonant undique lucis aves.

MARTIAL, XIV. ccxxiii.

Homogeneous Divisions.

E.

Non inutilem scio servatum esse a praeceptoribus meis morem, qui, cum pueros in classes distribuerent, ordinem discendi secundum vires ingeni dabant.

QUINTIL. I. ii. 23.

Plagosus Orbilius.

F.

Quid tibi nobiscum est, ludi scelerate magister, Invisum pueris virginibusque caput? Nondum cristati rupere silentia galli: Murmure iam saevo verberibusque tonas.

MARTIAL, IX. lxviii. 1-4.

Cf. JUV. x. 114-7; MARTIAL, X. lxii.; HOR. Ep. II. i. 69-71.

BOOKS.

A.

Parve (nec invideo) sine me, liber, ibis in urbem: Ei mihi, quod domino non licet ire tuo. Vade, sed incultus, qualem decet exsulis esse: Infelix habitum temporis huius habe. 4 Nec te purpureo velent vaccinia fuco: Non est conveniens luctibus ille color: Nec titulus minio nec cedro charta notetur, Candida nec nigra cornua fronte geras. 8 Felices ornent haec instrumenta libellos: Fortunae memorem te decet esse meae. Nec fragili geminae poliantur pumice frontes, Hirsutus sparsis ut videare comis. 12 Neve liturarum pudeat. Qui viderit illas De lacrimis factas sentiat esse meis. Vade, liber, verbisque meis loca grata saluta: Contingam certe quo licet illa pede. 16

OVID, Trist. I. i. 1-16.

B.

Lutea sed niveum involvat membrana libellum, Pumex et canas tondeat ante comas Summaque praetexat tenuis fastigia chartae Indicet ut nomen littera facta meum, 12 Atque inter geminas pingantur cornua frontes: Sic etenim comptum mittere oportet opus.

TIBULLUS, III. i. 9-14.

C.

Qui tecum cupis esse meos ubicumque libellos Et comites longae quaeris habere viae, Hos eme, quos artat brevibus membrana tabellis: Scrinia da magnis, me manus una capit. 4 Ne tamen ignores ubi sim venalis et erres Urbe vagus tota, me duce certus eris: Libertum docti Lucensis quaere Secundum Limina post Pacis Palladiumque forum. 8

MARTIAL, I. ii.

Cf. HOR. Epist. I. xx.; CATULL. xxii, 4-8; STATIUS, Silvae, IV.ix.

ARETHUSA.

'As an eagle pursuing A dove to its ruin Down the streams of the cloudy wind.'—SHELLEY.

A.

Lassa revertebar (memini) Stymphalide silva; 585 Aestus erat, magnumque labor geminaverat aestum. Invenio sine vertice aquas, sine murmure euntes, Perspicuas ad humum, per quas numerabilis alte Calculus omnis erat, quas tu vix ire putares.... 589 Nescioquod medio sensi sub gurgite murmur 597 Territaque insisto propioris margine fontis. 'Quo properas Arethusa?' suis Alpheos ab undis, 'Quo properas?' iterum rauco mihi dixerat ore.... 600 Sic ego currebam, sic me ferus ille premebat, 604 Ut fugere accipitrem penna trepidante columbae, Ut solet accipiter trepidas urguere columbas. Usque sub Orchomenon Psophidaque Cyllenenque Maenaliosque sinus gelidumque Erymanthon et Elin Currere sustinui; nec me velocior ille. Sed tolerare diu cursus ego, viribus inpar, 610 Non poteram; longi patiens erat ille laboris. Per tamen et campos, per opertos arbore montes, Saxa quoque et rupes et qua via nulla, cucurri.

'Alpheum fama est huc Elidis amnem Occultas egisse vias subter mare, qui nunc Ore, Arethusa, tuo Siculis confunditur undis.' —VERGIL.

B.

Sol erat a tergo: vidi praecedere longam Ante pedes umbram, nisi si timor illa videbat, 615 Sed certe sonitusque pedum terrebat et ingens Crinales vittas afflabat anhelitus oris. Fessa labore fugae 'fer opem, deprendimur,' inquam, 'Armigerae, Diana, tuae, cui saepe dedisti Ferre tuos arcus inclusaque tela pharetra.' 620 Mota dea est spissisque ferens e nubibus unam Me super iniecit. lustrat caligine tectam Amnis et ignarus circum cava nubila quaerit. Bisque locum, quo me dea texerat, inscius ambit Et bis 'io Arethusa, io Arethusa' vocavit.... 625 In latices mutor, sed enim cognoscit amatas 636 Amnis aquas, positoque viri, quod sumpserat, ore Vertitur in proprias, ut se mihi misceat, undas. Delia rupit humum, caecisque ego mersa cavernis Advehor Ortygiam, quae me cognomine divae 640 Grata meae superas eduxit prima sub auras.

OVID, Met. v. 586-641 (sel.).

HYLAS

Hout men kallistos Hulas makarn arithmeitai.

A.

Namque ferunt olim Pagasae navalibus Argon Egressam longe Phasidis isse viam, Et iam praeteritis labentem Athamantidos undis Mysorum scopulis applicuisse ratem. 20 Hic manus heroum, placidis ut constitit oris, Mollia composita litora fronde tegit. At comes invicti iuvenis processerat ultra, Sacram sepositi quaerere fontis aquam. 24 Hanc circum irriguo surgebant lilia prato 37 Candida purpureis mixta papaveribus. Quae modo decerpens tenero pueriliter ungui Proposito florem praetulit officio, 40 Ex modo formosis incumbens nescius undis Errorem blandis tardat imaginibus. Tandem haurire parat demissis flumina palmis Innixus dextro plena trahens umero. 44 Cuius ut accensae Hydriades candore puellae Miratae solitos destituere choros. Prolapsum leviter facili traxere liquore: Tum sonitum rapto corpore fecit Hylas. 48

PROPERTIUS, I. xx. 17-24, 37-48.

Litus 'Hyla Hyla' omne sonabat.

B.

Continuo, volucri ceu pectora tactus asilo Emicuit Calabria taurus per confraga saeptis Obvia quaque ruens, tali se concitat ardens In iuga senta fuga: pavet omnis conscia late Silva, pavent montes, luctu succensus acerbo 585 Quid struat Alcides tantaque quid apparet ira. Ille, velut refugi quem contigit improba Mauri Lancea sanguineus vasto leo murmure fertur, Frangit et absentem vacuis sub dentibus hostem, Sic furiis accensa gerens Tirynthius ora 590 Fertur et intento decurrit montibus arcu. Heu miserae quibus ille ferae, quibus incidit usquam Immeritis per lustra viris! volat ordine nullo Cuncta petens; nunc ad ripas deiectaque saxis Flumina, nunc notas nemorum procurrit ad umbras. 595 Rursus Hylan et rursus Hylan per longa reclamat Avia: responsant silvae et vaga certat imago.

VALERIUS FLACCUS, Argonautica, iii. 581-597.

Cf. APOLLONIUS RHODIUS, Argonautica, i. 1224-1239.

PLAUTUS.

The Portmanteau Fish.

(TRACHALIO—GRIPUS.)

TR. Quid ais, impudens? Ausu's etiam comparare vidulum cum piscibus? Eadem tandem res videtur? GR. In manu non est mea: 60 Ubi demisi rete atque hamum, quidquid haesit extraho Meum quod rete atque bami nancti sunt, meum potissimumst.

TR. Immo hercle haud est, siquidem quod vas excepisti.

GR. Philosophe!

TR. Sed tu, enunquam piscatorem vidisti, venefice, Vidulum piscem cepisse aut protulisse ullum in forum? 65 Non enim tu hic quidem occupabis omnes quaestus quos voles: Et vitorem et piscatorem te esse, impure, postulas. Vel te mihi monstrare oportet piscis qui sit vidulus: Vel quod in mari non natumst neque habet squamas ne feras.

GR. Quid tu? nunquam audisti antehac vidulum esse piscem? TR. Scelus, 70 Nullus est. GR. Immost profecto: ego qui sum piscator scio. Verum rare capitur: nullus minus saepe ad terram venit.

TR. Nil agis: dare verba speras mihi te posse, furcifer. Quo colorest? GR. Hoc colore capiuntur pauxilluli: Sunt alii puniceo corio, magni autem, atque atri.

TR. Scio: 75 Tu hercle, opino, in vidulum piscem te convortes, nisi caves: Fiet tibi puniceum corium, postea atrum denuo.

Rudens, IV. iii. 58-77.

TERENCE.

'Humani nil a me alienum puto.'

(CHREMES—MENEDEMUS.)

A.

CH. Numquam tam mane egredior neque tam vesperi 15 Domum revortor, quin te in fundo conspicer Fodere aut arare aut aliquid ferre. Denique Nullum remittis tempus neque te respicis. Haec non voluptati tibi esse satis certo scio. 'Enim,' dices, 'quantum hic operis fiat poenitet.' 20 Quod in opere faciundo operae consumis tuae, Si sumas in illis exercendis, plus agas.

ME. Chremes, tantumne ab re tuast oti tibi, Aliena ut cures ea quae nil ad te attinent?

CH. Homo sum: humani nil a me alienum puto. 25 Vel me monere hoc vel percontari puta: Rectumst, ego ut faciam; non est, te ut deterream.

ME. Mihi sic est usus: tibi ut opus factost, face.

CH. An quoiquamst usus homini, se ut cruciet?

ME. Mihi. 30

CH. Siquid laborist, nollem: sed quid istuc malist? Quaeso, quid de te tantum commeruisti?

ME. Eheu.

CH. Ne lacruma, atque istuc, quidquid est, fac me ut sciam; Ne retice, ne verere, crede inquam mihi: Aut consolando aut consilio aut re iuvero. 34

Hautont. I. i. 15-34.

Cicero on Terence.

B.

'Tu quoque, qui solus lecto sermone, Terenti, Conversum expressumque Latina voce Menandrum In medium nobis sedatis vocibus effers, Quiddam come loquens, atque omnia dulcia miscens.'

SUETON. Vit. Ter. p. 34.

Terence defends his use of 'Contaminatio.'[38]

C.

Nam quod rumores distulerunt malivoli Multas contaminasse Graecas, dum facit Paucas Latinas: factum id esse hic non negat, Neque se pigere et deinde facturum autumat. Habet bonorum exemplum, quo exemplo sibi 20 Licere id facere quod illi fecerunt putat.

Hautont. Prol. 16-21.

[Footnote 38: Contaminatio = the blending of the parts of different comedies into one whole—e.g. the Andria of Terence, an adaptation of Menander's Andria and Perinthia.]

PLINY THE ELDER.

The Song of the Nightingale.

A. Lusciniis diebus ac noctibus continuis xv garrulus sine intermissu cantus densante se frondium germine, non in novissimum digna miratu ave. Primum tanta vox tam parvo in corpusculo, tam pertinax spiritus; deinde in una perfecta musica scientia: modulatus editur sonus, et nunc continuo spiritu trahitur in longum, nunc variatur inflexo, nunc distinguitur conciso, copulatur intorto, promittitur revocato, infuscatur ex inopinato interdum et secum ipse murmurat, plenus, gravis, acutus, creber, extentus, ubi visum est, vibrans, summus, medius, imus; breviterque omnia tam parvulis in faucibus quae tot exquisitis tibiarum tormentis ars hominum excogitavit, ut non sit dubium hanc suavitatem praemonstratam efficaci auspicio, cum in ore Stesichori cecinit infantis. Ac ne quis dubitet artis esse, plures singulis sunt cantus, nec iidem omnibus, sed sui cuique. Certant inter se, palamque animosa contentio est: victa morte finit saepe vitam, spiritu prius deficiente quam captu. Meditantur iuveniores versusque quos imitentur accipiunt: audit discipula intentione magna et reddit vicibusque reticent; intelligitur emendatae correptio et in docente quaedam reprehensio.

Hist. Nat. x. 81.

PLINY THE YOUNGER.

A Corinthian Statuette.

B. Ex hereditate, quae mihi obvenit, emi proxime Corinthium signum, modicum quidem, sed festivum et expressum, quantum ego sapio, qui fortasse in omni re, in hac certe perquam exiguum sapio: hoc tamen signum ego quoque intellego. Est enim nudum, nec aut vitia, si qua sunt, celat, aut laudes parum ostentat. Effingit senem stantem: ossa, musculi, nervi, venae, rugae etiam ut spirantis apparent: rari et cedentes capilli, lata frons, contracta facies, exile collum. Aes ipsum, quantum verus color indicat, vetus et antiquum. Talia denique omnia, ut possint artificum oculos tenere, delectare imperitorum. Quod me, quamquam tirunculum, solicitavit ad emendum. Emi autem, non at haberem domi, verum ut in patria nostri celebri loco ponerem; ac potissimum in Iovis templo. Videtur enim dignum templo, dignum deo donum.

Ep. iii. 6.

METHODS OF WORK.

Helps to Style.

A. Quaeris, quemadmodum in secessu, quo iam diu frueris, putem te studere oportere. Utile in primis, et multi praecipiunt, vel ex Graeco in Latinum, vel ex Latino vertere in Graecum: quo genere exercitationis proprietas splendorque verborum, copia figurarum, vis explicandi, praeterea imitatione optimorum similia inveniendi facultas paratur; simul quae legentem fefellissent transferentem fugere non possunt. Intelligentia ex hoc et iudicium adquiritur. Nihil obfuerit, quae legeris hactenus, ut rem argumentumque teneas, quasi aemulum scribere lectisque conferre, ac sedulo pensitare quid tu, quid ille commodius. Magna gratulatio, si non nulla tu; magnus pudor, si cuncta ille melius. Licebit interdum et notissima eligere, et certare cum electis. Poteris et, quae dixeris, post oblivionem retractare, multa retinere, plura transire, alia interscribere, alia rescribere. Laboriosum istud et taedio plenum sed difficultate ipsa fructuosum, recalescere ex integro, et resumere impetum fractum omissumque, postremo nova velut membra peracto corpori intexere, nec tamen priora turbare. Fas est et carmine remitti, non dico continuo et longo (id enim perfici nisi in otio non potest), sed hoc arguto et brevi, quod apte quantaslibet occupationes curasque distinguit.

PLINY THE YOUNGER, Ep. vii. 9(sel.)

Importance of Concentration.

B. Sed silentium et secessus et undique liber animus ut sunt maxime optanda, ita non semper possunt contingere, ideoque non statim, si quid obstrepet, abiciendi codices erunt et deplorandus dies, verum incommodis repugnandum et hic faciendus usus, ut omnia quae impedient vincat intentio: quam si tota mente in opus ipsum direxeris, nihil eorum, quae oculis vel auribus incursant, ad animum perveniet. An vero frequenter etiam fortuita hoc cogitatio praestat, ut obvios non videamus et itinere deerremus; non consequemur, si et voluerimus? Non est indulgendum causis desidiae. Nam si nonnisi refecti, nonnisi hilares, nonnisi omnibus aliis curis vacantes studendum existimaverimus, semper erit propter quod nobis ignoscamus.

QUINTILIAN, Inst. Or. X. iii.28.

PHAEDRUS.

De Simonide.

A.

Homo doctus in se semper divitias habet. Simonides, qui scripsit egregium melos, Quo paupertatem sustineret facilius, Circum ire coepit urbes Asiae nobiles, Mercede accepta laudem victorum canens. 5 Hoc genere quaestus postquam locuples factus est, Revenire in patriam voluit cursu pelagio; Erat autem, ut aiunt, natus in Chia insula. Ascendit navem, quam tempestas horrida Simul et vetustas medio dissolvit mari. 10 Hi zonas, illi res pretiosas colligunt, Subsidium vitae. Quidam curiosior: 'Simonide, tu ex opibus nil sumis tuis?' 'Mecum,' inquit, 'mea sunt cuncta.'[39] Tunc pauci enatant, Quia plures onere degravati perierant. 15 Praedones adsunt, rapiunt quod quisque extulit, Nudos relinquunt. Forte Clazomenae prope Antiqua fuit urbs; quam petierunt naufragi. Hic litterarum quidam studio deditus, Simondis qui saepe versus legerat 20 Eratque absentis admirator maximus, Sermone ab ipso cognitum cupidissime Ad se recepit; veste, nummis, familia Hominem exornavit. Ceteri tabulam suam Portant rogantes victum. Quos casu obvios 25 Simonides ut vidit, 'Dixi' inquit 'mea Mecum esse cuncta: vos quod habuistis, perit.'

iv. 23.

[Footnote 39: Cf. 'Omnia bona mea mecum sunt.' —SENECA, Ep.9.]

Mons Parturiens.

B.

Mons parturibat, gemitus immanes ciens, Eratque in terris maxima expectatio. At ille murem peperit. Hoc scriptum est tibi, Qui, magna cum minaris, extricas nihil.

iv. 24.

Nihil ita occultum esse quod non reveletur.

C.

Pastor capellae cornu baculo fregerat: Rogare coepit, ne se domino proderet ... 'Quamvis indigne laesa, reticebo tamen; Sed res clamabit ipsa quid deliqueris.'

Appendix, 22.

TIBULLUS.

The Golden Age.

A.

Quam bene Saturno vivebant rege, priusquam Tellus in longas est patefacta vias! 36 Nondum caeruleas pinus contempserat undas, Effusum ventis praebueratque sinum, Nec vagus ignotis repetens compendia terris Presserat externa navita merce ratem. 40 Illo non validus subiit iuga tempore taurus, Non domito frenos ore momordit equus, Non domus ulla fores habuit, non fixus in agris Qui regeret certis finibus arva, lapis. 44 Ipsae mella dabant quercus, ultroque ferebant Obvia securis ubera lactis oves. Non acies, non ira fuit, non bella, nec ensem Immiti saevus duxerat arte faber. 48 Nunc Iove sub domino caedes et vulnera semper, Nunc mare, nunc leti mille repente viae.

I. iii. 35-50.

Cf. CATULLUS, lxiv.; VERGIL, Ecl.iv.

Birthday Wishes.

B.

Dicamus bona verba: venit natalis ad aras: Quisquis ades, lingua, vir mulierque fave. Urantur pia tura focis, urantur odores, Quos tener e terra divite mittit Arabs. 4 Ipse suos Genius adsit visurus honores, Cui decorent sanctas mollia serta comas. Illius puro destillent tempora nardo, Atque satur libo sit madeatque mero, 8 Adnuat et, Cornute, tibi quodcumque rogabis. En age, quid cessas? adnuit ille: roga. Auguror, uxoris fidos optabis amores; Iam reor hoc ipsos edidicisse deos. 12 Nec tibi malueris, totum quaecumque per orbem Fortis arat valido rusticus arva bove, Nec tibi, gemmarum quidquid felicibus Indis Nascitur, Eoi qua maris unda rubet. 16 Vota cadunt: utinam strepitantibus advolet alis Flavaque coniugio vincula portet Amor, Vincula, quae maneant semper, dum tarda senectus Inducat rugas inficiatque comas. 20 Hic veniat natalis avis prolemque ministret, Ludat et ante tuos turba novella pedes.

II. ii.

Cf. TIBULL. I. vii. 49-54; PERSIUS, ii. 1-4.

HUNTING.

On the delights of hunting with a note-book.

A. Ridebis, et licet rideas. Ego ille, quem nosti apros tres, et quidem pulcherrimos, cepi. Ipse? inquis. Ipse; non tamen ut omnino ab inertia mea et quiete discederem. Ad retia sedebam: erat in proximo, non venabulum aut lancea, sed stilus et pugillares. Meditabar aliquid enotabamque, ut, si manus vacuas, plenas tamen ceras reportarem. Non est, quod contemnas hoc studendi genus. Mirum est ut animus agitatione motuque corporis excitetur. Iam undique silvae et solitudo, ipsumque illud silentium, quod venationi datur, magna cogitationis incitamenta sunt. Proinde cum venabere, licebit auctore me ut panarium et lagunculam sic etiam pugillares feras. Experieris non Dianam magis montibus, quam Minervam inerrare. Vale.

PLINY, Ep. i. 6.

Oenone Paridi.

B.

Quis tibi monstrabat saltus venatibus aptos Et tegeret catulos qua fera rupe suos? Retia saepe comes maculis distincta tetendi; Saepi cites egi per iuga longa canes. 20

OVID, Her. v. 17-20.

The Hunting Party.

C.

Oceanum interea surgens Aurora reliquit. It portis iubare exorto delecta iuventus; 130 Retia rara, plagae, lato venabula ferro, Massylique ruunt equites et odora canum vis. Reginam thalamo cunctantem ad limina primi Poenorum exspectant, ostroque insignis et auro Stat sonipes ac frena ferox spumantia mandit. 135 . . . . . . . Postquam altos ventum in montes atque invia lustra Ecce ferae, saxi deiectae vertice, caprae Decurrere iugis; alia de parte patentes Transmittunt cursu campos atque agmina cervi Pulverulenta fuga glomerant montisque relinquunt. 155 At puer Ascanius mediis in vallibus acri Gaudet equo, iamque hos cursu, iam praeterit illos Spumantemque dari pecora inter inertia votis Optat aprum aut fulvum descendere monte leonem.

VERG. Aen. iv. 129-135, 151-159.

ROMAN DAY.

Its Duties and Amusements.

A.

Prima salutantes atque altera conterit hora; Exercet raucos tertia causidicos; In quintam varies extendit Roma labores; Sexta quies lassis; septima finis erit; 4 Sufficit in nonam nitidis octava palaestris; Imperat exstructos frangere nona toros; Hora libellorum decima est, Eupheme, meorum, Temperat ambrosias cum tua cura dapes 8 Et bonus aetherio laxatur nectare Caesar Ingentique tenet pocula parca manu. Tunc admitte iocos: gressu timet ire licenti Ad matutinum nostra Thalia Iovem. 12

MARTIAL, IV. viii.

The Simple Life. How Horace spent his day.

B.

Hoc ego commodius quam tu praeclare senator, 110 Milibus atque aliis vivo. Quacunque libido est Incedo solus, percontor quanti holus ac far, Fallacem circum vespertinumque pererro Saepe forum, adsisto divinis. Inde domum me Ad porri et ciceris refero laganique catinum; 115 Cena ministratur pueris tribus, et lapis albus Pocula cum cyatho duo sustinet, astat echinus Vilis, cum patera guttus, Campana supellex. Deinde eo dormitum, non sollicitus, mihi quod cras Surgendum sit mane, obeundus Marsya, qui se 120 Voltum ferre negat Noviorum posse minoris. Ad quartam iaceo; post hanc vagor, aut ego, lecto Aut scripto quod me tacitum iuvet, unguor olivo, Non quo fraudatis immundus Natta lucernis. Ast ubi me fessum sol acrior ire lavatum 125 Admonuit, fugio campum lusumque trigonem. Pransus non avide quantum interpellet inani Ventre diem durare, domesticus otior. Haec est Vita solutorum misera ambitione gravique. His me consolor victurum suavius, ac si 130 Quaestor avus pater atque meus patruusque fuisset.

HORACE, Sat. I. vi. 110-131.

Cf. Cic. ad Fam. ix. 20; Lucr. ii. 14-33; Verg. Georg. ii. 458-474; Hor. Od. III,i.

TACITUS.

'Lives of great men all remind us, We can make our lives sublime.'

A. Si quis piorum manibus locus, si, ut sapientibus placet, non cum corpore extinguuntur magnae animae, placide quiescas, nosque domum tuam ab inferno desiderio et muliebribus lamentis ad contemplationem virtutum tuarum voces, quas neque lugeri neque plangi fas est. Admiratione te potius et immortalibus laudibus et, si natura suppeditet, similitudine colamus: is verus honos, ea coniunctissimi cuiusque pietas. Id filiae quoque uxorique praeceperim, sic patris, sic mariti memoriam venerari, ut omnia facta dictaque eius secum revolvant, formamque ac figuram animi magis quam corporis complectantur, non quia intercedendum putem imaginibus quae marmore aut aere finguntur, sed, ut vultus hominum, ita simulacra vultus imbecilla ac mortalia sunt, forma mentis aeterna, quam tenere et exprimere non per alienam materiam et artem, sed tuis ipse moribus possis. Quidquid ex Agricola amavimus, quidquid mirati sumus, manet mansurumque est in animis hominum, in aeternitate temporum, in fama rerum; nam multos veterum velut inglorios et ignobilis oblivio obruet: Agricola posteritati narratus et traditus superstes erit.

Agricola 46.

The Climate and Products of Britain.

B. Caelum crebris imbribus ac nebulis foedum; asperitas frigorum abest. Dierum spatia ultra nostri orbis mensuram; nox clara et extrema Britanniae parte brevis, ut finem atque initium lucis exiguo discrimine internoscas. Quod si nubes non officiunt, aspici per noctem solis fulgorem, nec occidere et exsurgere, sed transire affirmant. Scilicet extrema et plana terrarum humili umbra non erigunt tenebras, infraque caelum et sidera nox cadit. Solum praeter oleam vitemque et cetera calidioribus terris oriri sueta patiens frugum, fecundum: tarde mitescunt, cito proveniunt; eademque utriusque rei causa, multus umor terrarum caelique. Fert Britannia aurum et argentum et alia metalla, pretium victoriae. Gignit et oceanus margarita, sed subfusca ac liventia.

Agricola 12.

TRIMALCHIO'S SUPPER.

Le Bourgeois Gentilhomme. An Ignorant Connoisseur.

A. Plausum post hoc automatum familia dedit, et 'Gaio feliciter!' conclamavit: nec non cocus potione oneratus est, et argentea corona poculumque in lance accepit Corinthia. Quam cum Agamemnon propius consideraret, ait Trimalchio: 'Solus sum, qui vera Corinthea habeam.' Exspectabam, ut pro reliqua insolentia diceret sibi vasa Corintho afferri. Sed ille melius: 'Et forsitan,' inquit, 'quaeris, quare solus Corinthea vera possideam? Quia scilicet aerarius, aquo emo, Corinthus vocatur; quid est autem Corintheum, nisi quis Corinthum habeat? Et ne me putetis nesapium esse, valde bene scio, unde primum Corinthea nata sint. Cum Ilium captum est, Hannibal, homo vafer, et magnus stelio, omnes statuas aeneas, et aureas, et argenteas in unum rogum congessit, et eas incendit; factae sunt in unum aera miscellanea. Ita ex hac massa fabri sustulerunt, et fecerunt catilla et paropsides et statuncula. Sic Corinthea nata sunt, ex omnibus in unum, nec hoc, nec illud.'

PETRONIUS ARBITER, 50.

The Glass Bowl, and its Maker.

B. 'Ignoscetis mihi,' inquit Trimalchio, 'quod dixero: ego malo mihi vitrea; certe non olunt. Quod si non frangerentur, mallem mihi, quam aurum; nunc autem vilia sunt. Fuit tamen faber, qui fecit phialam vitream, quae non frangebatur. Admissus ergo Caesarem est cum suo munere; deinde fecit se porrigere Caesari, et illam in pavimentum proiecit. Caesar non pote validius, quam expavit. At ille sustulit phialam de terra: collisa erat, tanquam vasum aeneum. Deinde marceolum de sinu protulit, et phialam otio belle correxit. Hoc facto putabat se solium Iovis tenere, utique, postquam illi dixit: "Numquid alius scit hanc condituram vitreorum?" Vide modo. Postquam negavit, iussit illum Caesar decollari; quia enim, si scitum esset, aurum pro luto haberemus.'

PETRONIUS ARBITER, 51.

PRONUNCIATION.[40]

[Footnote 40: For further information see Dr. Postgate's How to pronounce Latin (Bell & Sons).]

H.

I. Diu deinde servatum ne consonantibus (veteres) adspirarent, ut in Graccis et in triumpis. Erupit brevi tempore nimius usus, ut choronae, chenturiones, praechones adhuc quibusdam in inscriptionibus maneant, qua de re Catulli nobile epigramma est.

QUINT. i. 5. 20.

Chommoda dicebat, si quando commoda vellet Dicere, et insidias Arrius hinsidias, Et tum mirifice sperabat se esse locutum, Cum quantum poterat dixerat hinsidias. Credo, sic mater, sic liber avonculus eius, Sic maternus avos dixerat atque avia. Hoc misso in Syriam requierant omnibus aures: Audibant eadem haec leviter et leviter, Nec sibi postilla metuebant talia verba, Cum subito adfertur nuntius horribilis, Ionios fluctus, postquam illuc Arrius isset, Iam non Ionios esse, sed Hionios.

CATULLUS, lxxxiv.

A Street Cry.

II. Cum M. Crassus exercitum Brundisii imponeret, quidam in portu, caricas Cauno advectas vendens, Cauneas! clamitabat. Dicamus, si placet, monitum ab eo Crassum, caveret, ne iret (cau[e] n[e] eas = do not go): non fuisse periturum, si omini paruisset. Quae si suscipiamus, pedis offensio nobis et abruptio corrigiae et sternutamenta erunt observanda.

CICERO, Div. ii. 40. 84.

K. Q. C.

III. K perspicuum est littera quod vacare possit; Et Q, similis, namque eadem vis in utraque est; Quia qui locus est primitus unde exoritur C, Quascunque deinceps libeat iugare voces, Mutare necesse est sonitum quidem supremum, Refert nihilum, K prior an Q siet an C.

TERENTIANUS MAURUS (circ. 300 A.D.).

U.

IV.

ME. Egon' dedi?

PE. Tu tu, istic, inquam! Vin' adferri noctuam Quae tu tu usque dicat tibi? Nam nos iam defessi sumus.

PLAUTUS, Men. 553-6.

PROVERBIAL EXPRESSIONS.

I. Nam quae volumus et credimus libenter.

CAES. B. Civ. ii. 27.

II. Cuiusvis hominis est errare; nullius nisi insipientis in errore perseverare. Posteriores enim cogitationes, ut aiunt, sapientiores solent esse.

CIC. Phil. xii. 5.

III. Dimidium facti qui coepit habet.

HOR. Ep. I. ii. 40.

IV. Nemo repente fuit turpissimus.

JUV. Sat. ii. 83.

V. Velut materiam igni praebentes.

LIVY, xxi. 10.

VI. Et quasi cursores vitai lampada tradunt.

LUCR. ii. 79.

VII.

Non amo te, Sabidi, nec possum dicere quare: Hoc tantum possum dicere, non amo te.

MARTIAL, Ep. I. xxxii.

VIII.

quem di diligunt Adulescens moritur.

PLAUT. Bacch. I. ii. 36.

IX. Nullumst iam dictum, quod non sit dictum prius.

TERENCE, Eun. Prol. 41.

X. Quot homines tot sententiae: suus cuique mos.

TER. Phormio, II. iv. 14.

XI. Stultum facit fortuna, quem vult pedere.

PUB. SYRUS.

XII.

Vita brevis est, longa ars. Vita, si scias uti, longa est.

SEN. de Brevit. vitae, i.2.

XIII. Omne ignotum pro magnifico.

TAC. Agric. 30.

XIV. Divina natura dedit agros, ars humana aedificavit urbes.

VARRO, de Re Rust. iii. 1.

XV.

Tu ne cede malis, sed contra audentior ito Quam tua te Fortuna sinet.

VERG. Aen. vi. 95.

XVI. . . . . Sunt hic etiam sua praemia laudi; Sunt lacrimae rerum, et mentem mortalia tangunt.

VERG. Aen. i. 461-2.

CONSOLATIO.

'Whom the gods love die young.'

A. Una post haec Quintiliani mei spe ac voluptate nitebar: at poterat sufficere solatio. Non enim flosculos, sicut prior, sed iam decimum aetatis ingressus annum, certos ac deformatos fructus ostenderat. Iuro per mala mea, per infelicem conscientiam, per illos manes, numina mei doloris, has me in illo vidisse virtutes ingeni, non modo ad percipiendas disciplinas, quo nihil praestantius cognovi plurima expertus studiique iam tum non coacti (sciunt praeceptores), sed probitatis, pietatis, humanitatis, liberalitatis, ut prorsus posset hinc esse tanti fulminis metus, quod observatum fere est, celerius occidere festinatam maturitatem: et esse nescio quam quae spes tantas decerpat invidiam, ne videlicet ultra, quam homini datum est, nostra provehantur. Etiam illa fortuita aderant omnia, vocis iucunditas claritasque, oris suavitas, et in utracumque lingua, tanquam ad eam demum natus esset, expressa proprietas omnium litterarum. Sed haec spes adhuc: illa maiora, constantia, gravitas, contra dolores etiam ac metus robur. Nam quo ille animo, qua medicorum admiratione, mensium octo valetudinem tulit! ut me in supremis consolatus est! quam etiam deficiens, iamque non [41]noster, ipsum illum alienatae mentis errorem circa solas literas habuit!